Διεπαγγελματική Οργάνωση: Δυνατότητες και προοπτικές στο βαμβάκι

Εισήγηση του κ. Ι. Τσιφόρου-Γενικού Διευθυντή της ΠΑΣΕΓΕΣ
στη Διημερίδα "ΝΕΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΒΑΜΒΑΚΙ"
που διοργάνωσε ο Δήμος Γιαννιτσών, 18-19/5/2007

Κυρίες και κύριοι,

Αγαπητοί φίλοι,

Με ιδιαίτερη χαρά ανταποκριθήκαμε στην πρόσκληση του Δήμου Γιαννιτσών, για να συζητήσουμε ένα σημαντικό ζήτημα, που αφορά στο θεσμό της διεπαγγελματικής οργάνωσης και στις προοπτικές που μπορεί να προσφέρει ο θεσμός αυτός στο βαμβάκι.

Πρέπει από την αρχή να γίνουν ορισμένες διευκρινήσεις, μια και η διεπαγγελματική οργάνωση αποτελεί στη χώρα μας παρεξηγημένη έννοια. Ορισμένοι νομίζουν ότι κάθε ένας που εκφράζει μια παραγωγική, ή μεταποιητική, ή εμπορική δραστηριότητα σε ένα συγκεκριμένο αγροτικό προϊόν μπορεί να συμμετέχει σε μια διεπαγγελματική οργάνωση. Άλλοι, πιστεύουν ότι μπορεί να συστήσουν μια τέτοια οργάνωση, αρκεί να ασχολούνται σε τοπικό επίπεδο με ένα προϊόν ενός κλάδου - όπως είναι για παράδειγμα ο βαμβακόσπορος, ενώ δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι ο ρόλος της διεπαγγελματικής δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια συμφωνία για να καταλήξουμε σε κάποιες λογικές τιμές για το προϊόν και καλό θα ήταν να ανακοινώνουμε τις τιμές αυτές, ώστε όλοι να συμμορφώνονται. Μερικοί επίσης πιστεύουν ότι η δραστηριότητα της διεπαγγελματικής οργάνωσης εξαντλείται με τη συζήτηση των προβλημάτων ενός κλάδου, συνήθως μεταξύ των παραγωγών και της βιομηχανίας και μόνο. Συχνά τέλος, από την πλευρά του πολιτικού συστήματος, η ίδρυση διεπαγγελματικής οργάνωσης αντιλαμβάνεται ως μια ευκαιρία σύσκεψης, με ατέρμονες συνήθως συζητήσεις με πολλούς εκπροσώπους φορέων, που μπορεί και να οδηγήσουν σε κάποια συμπεράσματα για ένα κλάδο.

Δυστυχώς, αυτή είναι μια λανθασμένη εικόνα για τις διεπαγγελματικές οργανώσεις. Να δούμε όμως ποια είναι η ανάγκη δημιουργίας αυτού του θεσμού, ποιος είναι ο ρόλος και οι βασικές του δραστηριότητες. Να διευκρινίσουμε στη συνέχεια από ποιους και πως συστήνεται μια τέτοια οργάνωση, ποιους σκοπούς και στόχους πρέπει να υπηρετεί.

Το λέει και η λέξη “διεπαγγελματική”. Δηλαδή φορέας των επαγγελματικών οργανώσεων. Οι επαγγελματικές οργανώσεις της παραγωγής, της μεταποίησης, του εμπορίου, της τυποποίησης, της διανομής ενός προϊόντος, ή κλάδου, αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία να ιδρύσουν μια διεπαγγελματική οργάνωση, γιατί θέλουν να συνεννοηθούν μεταξύ τους, θέλουν να συνεργαστούν για το μέλλον και την προοπτική του κλάδου που εκπροσωπούν. Να συμφωνήσουν όλοι μαζί, γιατί έχουν κοινά συμφέροντα, σε μια στρατηγική για την ανάδειξη και τη στήριξη της ποιότητας του προϊόντος, για την υιοθέτηση μέτρων προστασίας του περιβάλλοντος. Για την καθιέρωση ενιαίου σήματος ποιότητας, για τη συνεχή και αμφίδρομη παρακολούθηση της ποιότητας του προϊόντος από την παραγωγή μέχρι και τον τελικό χρήστη. Για τη βελτίωση της οργάνωσης και της διαχείρισης της αγοράς. Για την ενημέρωση, την πληροφόρηση, την προώθηση και την προβολή των προϊόντων του κλάδου. Για την κατάρτιση συμφωνιών και αποφάσεων ιδιαίτερης βαρύτητας, που μπορούν μάλιστα να καταστούν δεσμευτικές σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα, ακόμα και για εκείνους που δεν είναι μέλη της διεπαγγελματικής οργάνωσης.

Πρόκειται για ένα πλέγμα δράσεων και δραστηριοτήτων κλαδικού χαρακτήρα με στόχο το άμεσο και το έμμεσο όφελος όλων των εμπλεκόμενων. Και ποιοι είναι οι εμπλεκόμενοι. Να το δούμε αυτό. Να δούμε δηλαδή ποια μπορεί είναι τα μέλη της διεπαγγελματικής. Είναι επαγγελματικές οργανώσεις, σωματεία, ή σύνδεσμοι, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Τα μέλη αυτών των νομικών προσώπων, πρέπει να εκπροσωπούν το σύνολο, ή ένα αντιπροσωπευτικό μέρος οικονομικών δραστηριοτήτων που έχουν σχέση με την παραγωγή, το εμπόριο, τη μεταποίηση, την τυποποίηση, τη διανομή ενός προϊόντος.

Η εκπροσώπηση αποτελεί συστατικό στοιχείο των διεπαγγελματικών οργανώσεων και προσδιορίζει την ιδιότητα των μελών της. Μέλη συνεπώς της διεπαγγελματικής είναι αυτοί που εκπροσωπούν επαγγελματικές οργανώσεις και επιχειρήσεις, που έχουν σημαντικό οικονομικό και επαγγελματικό αντικείμενο με τον κλάδο, ή το προϊόν. Για παράδειγμα, μια ή πολλές Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών, μαζί με ένα ή περισσότερα εκκοκκιστήρια – ακόμα και αν διαθέτουν το κριτήριο της αντιπροσωπευτικότητας, δεν μπορούν να συστήσουν διεπαγγελματική οργάνωση, μια και ο χαρακτήρας τους είναι κερδοσκοπικός. Διεπαγγελματική μπορεί να συσταθεί από τους εκπροσώπους αυτών των οργανώσεων, όπως για παράδειγμα από την ΠΑΣΕΓΕΣ, που είναι μη κερδοσκοπική οργάνωση και εκπροσωπεί τις συνεταιριστικές οργανώσεις των παραγωγών, από το σύνδεσμο των εκκοκκιστών που εκπροσωπεί τις επιχειρήσεις εκκόκκισης, από το σύνδεσμο των εμπόρων βάμβακος που εκπροσωπεί τους εμπόρους κλπ.

Να τονιστεί επίσης ότι οι διεπαγγελματικές οργανώσεις δεν ασκούν δραστηριότητες που αφορούν στην παραγωγή, στη μεταποίηση, στο εμπόριο του προϊόντος, ή του κλάδου που καλύπτουν. Αποτελούν νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα.

Ας έρθουμε όμως στο επόμενο σημαντικό στοιχείο μιας διεπαγγελματικής οργάνωσης, που είναι η εθνική της εμβέλεια. Όπως ορίζει η νομοθεσία (νόμος 2732/1999 και Υπουργική Απόφαση 336178/2000) επιτρέπεται η αναγνώριση μόνο μιας (1) εθνικής διεπαγγελματικής οργάνωσης ανά Κοινή Οργάνωση Αγοράς (ΚΟΑ), ή κλάδο, ή προϊόν, που μπορεί, μετά την αναγνώρισή της, να αποκτήσει ως μέλη της περιφερειακές οργανώσεις. Παρέχεται βέβαια δυνατότητα σύστασης διεπαγγελματικής οργάνωσης που δεν έχει εθνικό χαρακτήρα, αρκεί όμως να συγκεντρώνει με τα μέλη της το ένα τρίτο (1/3) τουλάχιστο της παραγωγής, μεταποίησης, εμπορίας του προϊόντος σε εθνικό επίπεδο. Να σημειωθεί ωστόσο η πάγια θέση της ΠΑΣΕΓΕΣ, σύμφωνα με την οποία αρκεί μια μόνο εθνική διεπαγγελματική οργάνωση ανά ΚΟΑ.   

Το κυρίαρχο όμως στοιχείο που χαρακτηρίζει μια διεπαγγελματική οργάνωση είναι η αντιπροσωπευτικότητά της. Πραγματικά, για να αναγνωριστεί μια διεπαγγελματική οργάνωση οφείλει να αποδείξει, να τεκμηριώσει, την αντιπροσωπευτικότητά της. Η αντιπροσωπευτικότητα, για παράδειγμα, στις συνεταιριστικές οργανώσεις σταθμίζεται ανάλογα με την ποσότητα που παράγουν τα μέλη τους και η αναλογία που συγκεντρώνεται πρέπει οπωσδήποτε να είναι μεγαλύτερη από το 1/3 της εγχώριας παραγωγής. Το ίδιο ισχύει και για τη μεταποίηση, τους εκκοκκιστές, αλλά και για όλα τα υποψήφια μέλη μιας διεπαγγελματικής. Στην περίπτωση βέβαια μιας εθνικής διεπαγγελματικής οργάνωσης, η αντιπροσωπευτικότητα πρέπει να είναι μεγαλύτερη, μια και για την εφαρμογή συμφωνιών και δεσμεύσεων ευρύτερου χαρακτήρα απαιτείται να συγκεντρώνονται τουλάχιστο τα 2/3 της παραγωγής, μεταποίησης κλπ. Υπενθυμίζεται ότι η αντιπροσωπευτικότητα επικυρώνεται από τη Γενική Συνέλευση της διεπαγγελματικής και αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για την αναγνώρισή της από το Υπουργείο  Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.

Είδαμε λοιπόν το ρόλο και τους στόχους της διεπαγγελματικής οργάνωσης, αλλά και τα βασικά κριτήρια, τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την ίδρυσή της. Και από την αναγνώρισή της αρχίζουν τα δύσκολα. Η επεξεργασία κοινών πολιτικών επιλογών, η συζήτηση της στρατηγικής που θα ακολουθηθεί, η υιοθέτηση κοινών στόχων και επιδιώξεων και μάλιστα μεταξύ των φορέων που συχνά έχουν αντιτιθέμενα συμφέροντα, δεν είναι μια εύκολη και απλή διαδικασία. Θα έλεγα, με την εμπειρία που έχουμε αποκτήσει από τη συμμετοχή μας σε τρεις διεπαγγελματικές οργανώσεις, στον καπνό, στο κρασί και στο ελαιόλαδο, ότι πρόκειται για μια επώδυνη διαδικασία, που απαιτεί χρόνο και άφθονη υπομονή. Και αυτό γιατί οι αποφάσεις της διεπαγγελματικής είτε από τη Γενική Συνέλευσή της, είτε από το Διοικητικό της Συμβούλιο, υποχρεωτικά, λαμβάνονται με αυξημένη πλειοψηφία τριών τετάρτων (3/4) των παρόντων αντιπροσώπων ή μελών αντίστοιχα. Να σημειωθεί ότι σε πολλές περιπτώσεις και σε αρκετές χώρες, τα καταστατικά των διεπαγγελματικών οργανώσεων  προβλέπουν ομοφωνία στις αποφάσεις τους, τονίζοντας έτσι την ανάγκη συμφωνίας στη στρατηγική και τους στόχους που θέτονται. Μόνο έτσι άλλωστε οι αποφάσεις σε συμφωνίες μεγάλης βαρύτητας μπορούν να έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα για το σύνολο του κλάδου και μάλιστα να εφαρμόζονται με Υπουργική Απόφαση από το αρμόδιο Υπουργείο. 

Στο κλάδο της βαμβακοκαλλιέργειας, δυστυχώς, δεν έχει συσταθεί εθνική διεπαγγελματική οργάνωση, με την έννοια τουλάχιστο που αναφέρθηκε προηγούμενα. Συστήθηκε όμως, το Φεβρουάριο του 2006, από συνεταιριστικές οργανώσεις και από την Πανελλήνια Ένωση Εκκοκκιστών και Εξαγωγέων Βάμβακος διακλαδική οργάνωση βάμβακος, όπως προβλέπεται από την πρόσφατη κοινοτική (Κανονισμοί 864/2004 και 2182/2005) και εθνική νομοθεσία (ΚΥΑ 34395/28.2.2006) με σκοπό να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του νέου καθεστώτος διαχείρισης των ενισχύσεων στη βαμβακοκαλλιέργεια.

Βασικός σκοπός της διακλαδικής αυτής οργάνωσης βάμβακος, όχι μόνο για τη χώρα μας αλλά και για την Ισπανία, είναι η διαχείριση της συνδεδεμένης στρεμματικής ενίσχυσης. Για τη χώρα μας, η συνδεδεμένη ενίσχυση υπολογίζεται στο ύψος των 202 εκατομ. €  (για τη βασική έκταση των 3.700.000 στρεμμάτων) και η διακλαδική οργάνωση έχει το δικαίωμα να διαχειριστεί μέχρι και το 50% του κονδυλίου αυτού. Μπορεί – και πρέπει, μάλιστα να υιοθετήσει κανόνες ανακατανομής του ποσού αυτού μεταξύ των παραγωγών μελών της, με βάση κλίμακα κατάταξης των αγροτεμαχίων, χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα κριτήρια, που σχετίζονται με την ποιοτική και όχι την ποσοτική παραγωγή του βαμβακιού. Στα κριτήρια αυτά όσον αφορά στο παραγόμενο βαμβάκι θα πρέπει να περιλαμβάνεται, τουλάχιστο, το μήκος της ίνας, η περιεκτικότητα σε υγρασία και η περιεκτικότητα σε ξένες ύλες.

Φυσικά, μπορούν να προστεθούν και άλλα κριτήρια, όπως εκείνα που έχουν σχέση με το περιβάλλον και την περιβαλλοντική διαχείριση της βαμβακοκαλλιέργειας, ενώ είναι αυτονόητο ότι ο ειδικός αυτός φορέας μπορεί να ασκεί και άλλες δραστηριότητες που έχουν σχέση με την προώθηση συμφωνιών για τη μείωση του κόστους παραγωγής, με την ενημέρωση των μελών της γύρω από τις εξελίξεις σε εθνικό, κοινοτικό και διεθνές επίπεδο, με την ενίσχυση μέτρων για την εξασφάλιση ποιοτικού προϊόντος, με την οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για την βελτίωση της ποιότητας του προϊόντος, με την υποστήριξη μελετών έρευνας αγοράς και marketing των προϊόντων.

Οφείλουμε ωστόσο να παραδεχτούμε ότι  ο φορέας αυτός συστήθηκε μεν εμπρόθεσμα, αλλά δυστυχώς δεν δραστηριοποιήθηκε όσο έπρεπε. Είναι ωστόσο αναγκαία, χρήσιμη και κρίσιμη για το μέλλον του κλάδου η σύσταση εθνικής διεπαγγελματικής οργάνωσης, σύμφωνα όμως με τους όρους και τις προϋποθέσεις της εκπροσώπησης και της αντιπροσωπευτικότητας που πρέπει να διέπουν μια εθνικής εμβέλειας οργάνωση.

Και τίποτα δεν εμποδίζει την ενσωμάτωση των απαιτήσεων διαχείρισης, που ορίζουν οι κοινοτικοί κανονισμοί για τις διακλαδικές οργανώσεις βάμβακος. Αντίθετα μάλιστα. Θα έλεγα ότι οι κοινοτικές ρυθμίσεις μπορούν να αποβούν σε όφελος μιας εθνικής διεπαγγελματικής οργάνωσης βάμβακος και να αποτελέσουν ένα συγκριτικό της πλεονέκτημα μεταξύ αντίστοιχων οργανώσεων άλλων κλάδων.

Σε αυτή την κατεύθυνση πρέπει να κινηθούμε χωρίς χρονοτριβή, χωρίς σκοπιμότητες, χωρίς ανώφελες διεκδικήσεις, χωρίς προαπαιτούμενα. Χωρίς να προσδοκούμε άμεσα μόνο και βραχυπρόθεσμα οφέλη, παραβλέποντας το γενικότερο και μακροπρόθεσμο όφελος ενός κλάδου, που σήμερα, περισσότερα ίσως από ποτέ, έχει ανάγκη συνεννόησης, συνεργασίας, συμμαχιών και συμφωνιών για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της αγοράς. Γιατί από την αγορά θα κριθεί σημαντικό μέρος του εισοδήματος των παραγωγών. Και πρέπει να σταθούμε υπεύθυνα απέναντι των αγροτών που θα συνεχίζουν να παράγουν βαμβάκι. Και είναι πολλοί αυτοί.

Οφείλουμε συνεπώς να τους προσφέρουμε ένα εργαλείο, από τη λειτουργία του οποίου θα προκύψουν οφέλη για το μέλλον και την προοπτική τους στη βαμβακοκαλλιέργεια.