Τι είναι (τελικά…) τα «παράγωγα»;

Τα παράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα ή derivatives είναι χρηματοοικονομικά εργαλεία με τα οποία μπορεί κανείς να κερδίσει (ή να χάσει βεβαίως) χρήματα προβλέποντας τις μεταβολές που θα έχουν οι τιμές διαφόρων αξιογράφων (μετοχές, ομόλογα) ή προϊόντων (π.χ. βαμβάκι, καφές, πετρέλαιο, στάρι κ.α.).

Τα παράγωγα δημιουργήθηκαν και χρησιμοποιούνται ως ένας τρόπος προστασίας επιχειρήσεων και επενδυτών από τις απότομες διακυμάνσεις των τιμών στις αγορές προϊόντων, συναλλάγματος, επιτοκίων, μετάλλων, πρώτων υλών κλπ.

Έτσι, π.χ., μια ελληνική εισαγωγική εταιρεία που είναι αναγκασμένη να πληρώσει τις υποχρεώσεις της σε συνάλλαγμα (π.χ. δολάρια) θα χρησιμοποιήσει ένα απλό παράγωγο για να προφυλαχθεί από μια πιθανή υποτίμηση του ευρώ συμφωνώντας να αγοράσει συνάλλαγμα την ημέρα της πληρωμής σε προκαθορισμένη τιμή.

Σήμερα χρησιμοποιούνται ευρέως και από επενδυτές που «ποντάρουν» στις μεταβολές των επιτοκίων, συναλλαγματικών ισοτιμιών, μετοχών, δεικτών κλπ., προσδοκώντας φυσικά κέρδη που δεν έρχονται πάντα.

Θα μπορούσαμε να ορίσουμε τις κύριες κατηγορίες των παράγωγων προϊόντων ως ακολούθως:

* Προθεσμιακά συμβόλαια (forwards) και Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης (futures).

* Δικαιώματα προαίρεσης (options) και ομολογοποιημένα δικαιώματα (warrants).

* Συμφωνίες ανταλλαγής (swaps).

Ας δούμε ένα παράδειγμα ενός βασικού παράγωγου προϊόντος, ενός forward:

Ενας αγρότης καλλιεργεί ένα μόνο προϊόν, π.χ. ΒΑΜΒΑΚΙ, και όλο το εισόδημά του εξαρτάται από την τιμή του ΒΑΜΒΑΚΙ. Ο αγρότης αντιμετωπίζει έναν τεράστιο κίνδυνο που προέρχεται από την πολύ ευμετάβλητη τιμή του ΒΑΜΒΑΚΙ. Μια ενδεχόμενη σημαντική πτώση στην τιμή του ΒΑΜΒΑΚΙ, ως τη στιγμή που η σοδειά θα είναι έτοιμη, μπορεί να επιφέρει οικονομική καταστροφή για τον αγρότη.

Από την άλλη πλευρά, έχουμε τον ιδιοκτήτη ενός ΕΚΚΟΚΚΙΣΤΗΡΙΟΥ ή ΚΛΩΣΤΗΡΙΟΥ ή ΕΜΠΟΡΟΥ (γενικά) ο οποίος πρέπει να προμηθευθεί ΒΑΜΒΑΚΙ όταν η σοδειά θα είναι έτοιμη.

Αυτός αντιμετωπίζει έναν μεγάλο κίνδυνο σημαντικής μείωσης των κερδών του από μια ενδεχόμενη άνοδο της τιμής του ΒΑΜΒΑΚΙΟΥ ώσπου η σοδειά να είναι έτοιμη.

Και οι δύο παραπάνω πλευρές έχουν τη δυνατότητα να ελαχιστοποιήσουν τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν.

Αυτό μπορεί να γίνει με μια απλή συμφωνία: ο παραγωγός να συμφωνήσει σήμερα με τον ΕΚΚΟΚΚΙΣΤΗΡΙΟΥ ή ΚΛΩΣΤΗΡΙΟΥ ή ΕΜΠΟΡΟΥ (γενικά) να παραδώσει ο πρώτος στον δεύτερο συγκεκριμένη ποσότητα ΒΑΜΒΑΚΙΟΥ όταν η σοδειά θα είναι έτοιμη, π.χ. σε έξι μήνες, και σε συγκεκριμένη τιμή η οποία συμφωνείται σήμερα.

Την ημέρα της συμφωνίας δεν γίνεται ανταλλαγή χρημάτων. Παράδοση του προϊόντος και πληρωμή θα γίνει σε έξι μήνες, όπως συμφωνήθηκε. Με αυτόν τον τρόπο και οι δύο πλευρές ελαχιστοποίησαν τους κινδύνους που αρχικά αντιμετώπιζαν. Το παραπάνω forward καταδεικνύει ανάγλυφα το σημαντικότερο ίσως όφελος των παραγώγων: τη διαχείριση και τη μετακύλιση κινδύνων.

Ένα ακόμη σημαντικό όφελος είναι ότι τα παράγωγα παρέχουν στο επενδυτικό κοινό προβλέψιμες τιμές που συντελούν στην πληροφόρηση της αγοράς για την πραγματική αξία των επενδυτικών στοιχείων καθώς και για τη μελλοντική κατεύθυνση της ΑΓΟΡΑΣ.
Τα παράγωγα αναπτύχθηκαν αρχικά στην αγορά εμπορευμάτων και εν συνεχεία στο συνάλλαγμα, στα επιτόκια και στις αγορές μετοχών. Τα τελευταία χρόνια η ανάπτυξή τους ήταν ραγδαία και σχετίζεται με την ικανοποίηση που παρέχουν σε ουσιαστικές απλές ή πιο πολύπλοκες επιχειρηματικές ανάγκες.

Είδαμε παραπάνω την έννοια του forward (προθεσμιακό συμβόλαιο), το οποίο θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως εξής: συμφωνία μεταξύ δύο συμβαλλόμενων μερών για παράδοση και πληρωμή ενός συγκεκριμένου περιουσιακού στοιχείου σε συγκεκριμένη μελλοντική ημερομηνία και σε προσυμφωνημένη τιμή. Βασικό σημείο εδώ είναι ότι η συμφωνία γίνεται κατευθείαν μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών χωρίς την ύπαρξη οργανωμένης αγοράς. Όταν τέτοιες συμβάσεις γίνονται μέσα από οργανωμένη αγορά, τότε μιλάμε για Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης (ΣΜΕ-Futures), τα οποία είναι τυποποιημένα συμβόλαια και καθορίζουν την παράδοση και την πληρωμή ενός συγκεκριμένου προϊόντος μέσω ενός κεντρικού εκκαθαριστικού οίκου (clearing house).

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι τα παράγωγα μπορεί να διαπραγματευθούν εξωχρηματιστηριακά ή μέσα από οργανωμένη αγορά (Χρηματιστήριο).

Τα εξωχρηματιστηριακά παράγωγα Over The Counter (OTC) Derivatives είναι διμερείς συμφωνίες οι οποίες διαπραγματεύονται ιδιωτικά και εκτελούνται εκτός οργανωμένων αγορών. Οι αντισυμβαλλόμενοι μπορούν να καταλήξουν σε όρους που ικανοποιούν καλύτερα τις ανάγκες τους και το αμοιβαίο συμφέρον. Τα OTC παράγωγα μπορούν να εφαρμοσθούν σε μεγάλη γκάμα διαφορετικών σκοπών και να προσαρμοσθούν στις απαιτήσεις των ενδιαφερόμενων μερών. Το γεγονός αυτό περιορίζει την εμπορευσιμότητά τους κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Συνήθως ολοκληρώνονται με φυσική παράδοση.

Τα χρηματιστηριακά παράγωγα Exchange Traded Derivatives τελούν υπό διαπραγμάτευση στο πλαίσιο μιας οργανωμένης αγοράς και έχουν δύο βασικά χαρακτηριστικά:

* Είναι συμβάσεις που καταρτίζονται μεταξύ ενός μέλους και της οργανωμένης αγοράς και κατά συνέπεια ο πιστωτικός κίνδυνος της συναλλαγής αναλαμβάνεται από την αγορά (clearing house).

* Κάθε προϊόν είναι τυποποιημένο, δηλαδή έχει τα ίδια χαρακτηριστικά. Αυτή η τυποποίηση καθιστά τα προϊόντα ανταλλάξιμα, τους προσδίδει ρευστότητα και δυνατότητα συμψηφισμού και αυξάνει τη διαφάνεια της αγοράς αντίθετα με ό,τι ισχύει στα OTC παράγωγα.

Μια άλλη κατηγορία παράγωγων προϊόντων είναι τα Δικαιώματα Προαίρεσης (options).

Τα options μπορεί να είναι είτε χρηματιστηριακά, είτε OTC. Τα options είναι συμβόλαια τα οποία προσδίδουν στον κάτοχό τους (αγοραστή) το δικαίωμα όχι όμως και την υποχρέωση να αγοράσει (δικαίωμα κλήσης/αγοράς call option) ή να πουλήσει (δικαίωμα επίδοσης/πώλησης put option) ορισμένη ποσότητα μιας συγκεκριμένης υποκείμενης αξίας σε προκαθορισμένη τιμή (τιμή εξάσκησης strike price) και σε συγκεκριμένη ημερομηνία λήξης (exercise date) όταν είναι ευρωπαϊκού τύπου (european style), ή οποιαδήποτε στιγμή μεταξύ της ημερομηνίας που έγινε η συμφωνία και της ημερομηνίας λήξης όταν είναι αμερικανικού τύπου (american style).

www.cotton.net.gr