ΓΤΟ:Νέα προβλήματα ή επίλυση προβλημάτων (Ι)

Πρόσφατα στο διεθνή τύπο ανακοινώθηκε η απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να εγκρίνει την εισαγωγή και επεξεργασία γενετικώς τροποποιημένου αραβόσιτου που θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για την ανθρώπινη διατροφή. Πολλά έχουν ειπωθεί και έχουν γραφτεί για τα μεταλλαγμένα φυτά ή κατά την πιο ορθή επιστημονική ορολογία για τους Γενετικώς Τροποποιημένους Οργανισμούς(ΓΤΟ). Άλλοι τους έχουν περιγράψει ως τους πλέον βλαβερούς για την υγεία του ανθρώπου και την ισορροπία της φύσης οργανισμούς και άλλοι ως την τεχνολογία που θα δώσει λύση στο πρόβλημα του υποσιτισμού των  χωρών του τρίτου κόσμου και θα επιδράσει θετικά στη βελτίωση της ποιότητας του φυσικού περιβάλλοντος των ανεπτυγμένων χωρών. Όπως είναι φυσικό σ’ αυτές τις περιπτώσεις κάθε πλευρά παρουσιάζει τα δικά της στοιχεία και μελέτες για να εδραιώσει τη θέση της.

Τι είναι όμως οι ΓΤΟ; Πως παράγονται και σε τι διαφέρουν από τα υπόλοιπα φυτά; Ο άνθρωπος από τη στιγμή που ανακάλυψε την γεωργία ακούσια  αρχικά  και συνειδητά στη συνέχεια κατέβαλλε προσπάθειες για να βελτιώσει ορισμένα επιθυμητά χαρακτηριστικά των φυτών όπως τη στρεμματική απόδοση και την ποιότητα του παραγόμενου καρπού. Η βελτίωση αυτή γίνεται μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται γενετική βελτίωση και η βάση της είναι η διασταύρωση φυτικών οργανισμών του ίδιου είδους  με σκοπό να αποκτήσουμε ένα νέο φυτό το οποίο θα συνδυάζει όλα τα επιθυμητά  χαρακτηριστικά των γονέων. Αυτό που αλλάζει στην περίπτωση της γενετικής τροποποίησης είναι το γεγονός ότι η βελτίωση των φυτικών ειδών επιτυγχάνεται με την τεχνητή «μεταμόσχευση» γονιδίων από έναν οργανισμό σ’ έναν άλλο χωρίς απαραίτητα οι δύο οργανισμοί αυτοί να ανήκουν στο ίδιο είδος. Η παραπάνω διαδικασία είναι εφικτή επειδή  τα γονίδια όλων των οργανισμών αποτελούνται από τις ίδιες χημικές ενώσεις, που συνθέτουν το DNA, και είναι δυνατή η μεταφορά γονιδίων από τον άνθρωπο σε ένα ζώο ή από ένα ζώο σε ένα έντομο ή φυτό. Ο άνθρωπος, τα ζώα και τα φυτά αντιμετωπίζονται από τη Γενετική Μηχανική ως ένα σύνολο γονιδίων, που η σύνθεσή τους μπορεί να αλλάξει προκειμένου να παραχθούν οργανισμοί οι οποίοι θα δώσουν το βέλτιστο οικονομικό αποτέλεσμα. Το σημαντικό στη διαδικασία αυτή είναι  ότι τα «εμβολιασμένα» γονίδια και οι ιδιότητές τους μεταβιβάζονται και στους απογόνους των οργανισμών οι οποίοι υφίστανται επίσης γενετική τροποποίηση.

Σήμερα η Γενετική Μηχανική προσφέρει μία σειρά διαφορετικών βελτιώσεων ανάλογα με τις ανάγκες της αγοράς. Οι σημαντικότερες από αυτές είναι η ανθεκτικότητα σε ζιζανιοκτόνα, η προστασία από βλαβερά για τα φυτά έντομα, η αντοχή στην ξηρασία ή στην αλατότητα των εδαφών.  Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η τεχνολογία αυτή, που ξεκίνησε όσο και να φαίνεται παράξενο από την Ευρώπη και αναπτύχθηκε δυναμικά στη συνέχεια στις ΗΠΑ, έχει γνωρίσει αλματώδη εξέλιξη. Μερικοί μόνο αριθμοί αρκούν για να  περιγράψουν το μέγεθος της δυναμικής. Το 1996 η έκταση που καλλιεργήθηκε παγκοσμίως με ΓΤΟ ήταν 17 εκατομμύρια στρέμματα και το 2004 έφτασε τα 810 εκατομμύρια στρέμματα, εκ των οποίων το ένα τρίτο από αυτά καλλιεργήθηκαν σε αναπτυσσόμενες χώρες. Οι σημαντικότεροι λόγοι που οδήγησαν αρκετά κράτη στην απόφαση να καλλιεργηθούν στην επικράτειά τους ΓΤΟ είναι ο περιορισμός των ψεκασμών των καλλιεργειών  με εντομοκτόνα και ζιζανιοκτόνα, οπότε επιβαρύνεται λιγότερο το περιβάλλον από τοξικές ουσίες,  η καταπολέμηση ζιζανίων με φθηνότερα και ασφαλέστερα για τον άνθρωπο και τη φύση ζιζανιοκτόνα, η αύξηση της στρεμματικής απόδοσης, η παραγωγή τροφίμων εμπλουτισμένων σε βιταμίνες και θρεπτικά στοιχεία κλπ.

Στην πορεία βέβαια παρουσιάστηκαν πολλά προβλήματα όπως η πρόκληση αλλεργιών σε ανθρώπους που κατανάλωσαν τρόφιμα από συγκεκριμένα είδη ΓΤΟ και η πιθανότητα επιμόλυνσης των φυτικών ειδών στο φυσικό περιβάλλον με τον κίνδυνο της αλλοίωσης του γενετικού τους  κώδικα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θέλοντας τα αποφύγει τα πιθανά προβλήματα και να προστατέψει τη δημόσια υγεία ψήφισε  την οδηγία 2001/18/ΕΚ με σκοπό να ελέγξει την εισαγωγή και την καλλιέργεια ΓΤΟ μέσα στα όρια της Ε.Ε, αλλά και την παραγωγή  των τροφίμων που έχουν πρώτες ύλες από ΓΤΟ. Σύμφωνα με κοινοτική οδηγία του 2001, τα κράτη μέλη είναι υποχρεωμένα από τις 17-10-2002 να παίρνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα, ώστε να διασφαλίζεται η επισήμανση ύπαρξης ΓΤΟ στα τρόφιμα σε οποιοδήποτε στάδιο διάθεσης τους στην αγορά. Με νεότερο κανονισμό τα παραπάνω ισχύουν και για τις ζωοτροφές( καν. 1789/2003 Ε.Ε.), και με την οδηγία 1830/2003 ΕΚ ορίστηκε η διαδικασία ιχνηλασιμότητας των ΓΤΟ στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές. Είναι αμφίβολο βέβαια αν στην πράξη εφαρμόζονται οι παραπάνω κανονισμοί.

 Οι εφαρμογές της βιοτεχνολογίας στη γεωργία δεν σταματούν  εδώ, υπάρχει τεράστιο πεδίο ενδιαφέροντος και ανάπτυξης όπως η καλλιέργεια φυτών με σκοπό την παραγωγή βιοκαυσίμων ή την παραγωγή πλαστικών τα οποία θα είναι βιοαποικοδομήσιμα. Για παράδειγμα θα μπορούσαν να καλλιεργηθούν(υπό προϋποθέσεις)  μεγάλες εκτάσεις στο Νομό μας με ΓΤΟ προκειμένου να τροφοδοτείται με πρώτη ύλη για την παραγωγή βιοκαυσίμων η εγκατεστημένη στη ΒΙΠΕ Σταυροχωρίου εταιρία ΕΛΒΥ Α.Ε. που διαθέτει γραμμή παραγωγής βιοντίζελ.

Δυστυχώς η έκταση του άρθρου δεν είναι αρκετή  για να αναφερθούμε στους μύθους και την πραγματικότητα γύρω από τους ΓΤΟ, όπως επίσης και στην προσπάθεια που καταβάλλεται από πολλούς να μην καλλιεργηθούν ΓΤΟ μέσα στην Ε.Ε. που καταντάει ύποπτη.

Όλα αυτά  θα αναλυθούν λεπτομερέστερα στο επόμενο άρθρο μας.

Κομπατσιάρης Αντώνης- Γεωπόνος

Πετρίδης Παύλος-Μηχ/λόγος Μηχ/κός